Οδηγοί μιας νέας ζωής: Ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα εκπαίδευσης σκύλων οδηγών για τυφλούς από κρατούμενους

Ο Ουίλι Ρίτσαρντς σχεδόν χάνει την ισορροπία του καθώς ο σκύλος οδηγός του, η Βικτόρια, ορμά προς τα εμπρός. Η συμπεριφορά αυτή αποτελεί ιδιαίτερη εξαίρεση και ο Ρίτσαρντς, 47 ετών, την έχει σπάνια αντιμετωπίσει στα τρία χρόνια που η Βικτόρια, ένα μαύρο λαμπραντόρ, έχει γίνει τα μάτια του. «Η Βικτόρια είναι συνήθως πολύ ευγενική» λέει. Κάθεται ακίνητη όσο διαρκεί η κυριακάτικη λειτουργία, έχοντας μια μακάρια έκφραση που αφοπλίζει εντελώς τις κυρίες στη εκκλησία. Μόλις σήμερα το πρωί, η Βικτόρια οδήγησε τον Ρίτσαρντς από το διαμέρισμά του στο Μπρούκλιν μέχρι τον σταθμό Γκράν Σέντραλ και στη συνέχεια, πάνω σε ένα φορτωμένο τρένο με μια ήρεμη σιγουριά που δεν χαρακτηρίζει γενικά τους μετακινούμενους επιβάτες κατά τις ώρες αιχμής. Όμως περίπου μια ώρα αργότερα, όταν οι δυο τους φτάνουν στο Σωφρονιστικό Κατάστημα του Μπέντφορντ Χιλς, τις φυλακές γυναικών υψίστης ασφαλείας που βρίσκονται στη επαρχία Ουέσττσερ της Νεας Υόρκης, η αυτοσυγκράτησή της αρχίζει να κλονίζεται και η Βικτόρια κατευθύνεται γοργά προς την είσοδο της φυλακής. Ο Ρίτσαρντς γελά με τον ενθουσιασμό της και συντομεύει το βήμα του καθώς εκείνη τον οδηγεί μέσα από φρουρούμενες πύλες και ατσαλένιες πόρτες, ανηφορίζοντας ένα λόφο και στη συνέχεια, μέσα σε ένα χαμηλό κτιριακό συγκρότημα μια εικοσιπενταριά κρατούμενες τους περιμένουν με ανυπομονησία. Κάποιες γυναίκες φωνάζουν τα ονόματά τους, όμως η 39χρονη Μερσέντες Σμίθ κάθεται σιωπηλή σε μια πράσινη πλαστική καρέκλα στο μέσο του δωματίου. Αμέσως ανοίγει την αγκαλιά της και στη στιγμή η Βικτόρια βρίσκεται δίπλα της. «Νάτο το κορίτσι μου», λέει η Σμίθ, κρατώντας με τις χούφτες της το κεφάλι της Βικτόρια. "Νάτο το καλό μου, καλό μου κοριτσάκι". Στη συνέχεια, η Σμίθ σηκώνεται και αγκαλιάζει τον Ρίτσαρντς. «Σ’ευχαριστώ που ήρθες, Ουίλι», «Εγώ σε ευχαριστώ Μερσέντες», απαντά εκείνος, «για τη Βικτόρια». Ο Ρίτσαρντς στρέφεται προς τις υπόλοιπες γυναίκες, «και ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλες σας για αυτό που κάνετε», λέει. «Ειλικρινά, αυτό που κάνετε έχει τεράστια σημασία στη ζωή». Κάποιες γυναίκες δακρύζουν. Μια-δυο κάνουν αστειάκια για να κρύψουν από ντροπή τη χαρά τους. Όπως και η Σμίθ, οι γυναίκες αυτές είναι παραβάτες που έχουν καταδικαστεί και εκτίουν ποινές για σοβαρά εγκλήματα. Όμως, χάρη σε ένα μη κερδοσκοπικό πρόγραμμα που ονομάζεται «Κουτάβια Πίσω από τα Σίδερα(ΚΠΣ)» τους έχει δοθεί η ευκαιρία να εκπαιδεύσουν σκύλους οδηγούς για τυφλά άτομα και από τη σημαδιακή ημερομηνία της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ειδικούς σκύλους της αστυνομίας που οσμίζονται βόμβες. Η εκπαίδευση ενός μελλοντικού σκύλου οδηγού είναι μια σοβαρή και μακρά ενασχόληση. Τα κουτάβια έρχονται στη φυλακή σε ηλικία περίπου 8 εβδομάδων και περνούν τους ακόλουθους 16 μήνες υπό την φροντίδα των κρατουμένων που είναι υπεύθυνες για την ανατροφή και την εκπαίδευσή τους 24 ώρες την ημέρα. Τη νύχτα τα κουτάβια κοιμούνται στα κλειδωμένα κελιά των φυλακισμένων. Κατά μια έννοια, η φυλακή λειτουργεί ως ένα είδος προπαρασκευαστικού σχολείου για σκύλους. Οι υπεύθυνοι των κουταβιών –«εκπαιδευτές», όπως λέγονται- διδάσκουν στους σκύλους καλή συμπεριφορά και υπακοή πριν την έναρξη της βασικής εκπαίδευσης. Πάντως οι εκπαιδευτές λένε ότι οι σκύλοι μαθαίνουν ακόμη περισσότερα πράγματα. «Η εκπαίδευση της Βικτόρια ήταν το πιο δύσκολο πράγμα που έκανα ποτέ», λέει η Σμιθ, που έχει εκτίσει 12 χρόνια από την ποινή της, συνολικής διάρκειας 20 ετών έως ισόβια, για φόνο δευτέρου βαθμού. «Και μετά τα παιδιά μου, είναι το καλύτερο πράγμα που έχω κάνει ποτέ στη ζωή μου». «Τα δοκίμασα όλα... υπήρξα μουσουλμάνα, καθολική, ό,τι βάλει ο νους σου, για να ξεφύγω από τον εαυτό μου». Επτά χρόνια μετά την έναρξή του, το πρόγραμμα Κουτάβια Πίσω από τα Σίδερα έχει επεκταθεί σε έξι φυλακές στη Νέα Υόρκη, το Νέο Τζέρσεϊ και το Κονέκτικατ, όπου σήμερα 52 γυναίκες και 61 άντρες εκπαιδεύουν 56 σκύλους. «Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν», λέει η Ελέιν Λορντ, που πρόσφατα πήρε σύνταξη από τη θέση που είχε ως επιβλέπουσα, αφού δούλεψε για 20 σχεδόν χρόνια στη φυλακή Μπέντφορντ Χιλς. «Πρέπει να δώσουμε στους κρατούμενους μια ενασχόληση που θα οδηγήσει σε αυτήν την αλλαγή γιατί οι περισσότεροι θα αποφυλακιστούν και ο στόχος μας είναι να δουλέψουμε, ώστε να μην είναι επικίνδυνοι για την κοινωνία, αλλά και σωστά μέλη της». Το πρόγραμμα ΚΠΣ δεν κοστίζει τίποτα στο κράτος. Ο ετήσιος προϋπολογισμός του ΚΠΣ ανέρχεται σε 650 χιλιάδες δολάρια και προέρχεται αποκλειστικά και μόνο από δωρεές και χορηγίες. Επιχειρήσεις, όπως η Τζ.Π.Μόργκαν Τσέις (J.P.Morgan Chase), έχουν τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσουν και να ονομάσουν ένα σκύλο με 3 χιλιάδες δολάρια. Δυο από τους υποστηρικτές του προγράμματος είναι ο κωμικός Τσέβι Τσέις (νονός του κουταβιού Τσέβι) και η ηθοποιός Ντόρις Ρόμπερτς της σειράς «Όλοι αγαπούν τον Ρέιμοντ» (νονά του κουταβιού Ρέιμοντ). Ένα δίκτυο περίπου 300 εθελοντών κάνει όλες τις δουλειές, από το να πηγαινοφέρνει τα κουτάβια στο γιατρό μέχρι να τα παίρνει στο σπίτι του τα σαββατοκύριακα και να τα εξοικειώνει με καταστάσεις που δεν μπορούν να γνωρίσουν στη φυλακή: τηλέφωνα που χτυπούν, πολυσύχναστους δρόμους, ζωηρά και άτακτα παιδιά. Η Ρόουλιν Ντ. Σμιθ, 42 ετών, είναι φυλακισμένη εδώ και μια εικοσιπενταετία. Καταδικάστηκε σε ηλικία 17 ετών σε δύο διαδοχικές ποινές κάθειρξης 50 ετών έως ισόβια, για τρεις φόνους δευτέρου βαθμού και ληστεία πρώτου βαθμού. «Τα δοκίμασα όλα, από τα ναρκωτικά έως την ομοφυλοφιλία», λέει, «Υπήρξα μουσουλμάνα, καθολική, ότι βάλει ο νου σου, για να ξεφύγω από τον εαυτό μου». Έχει εκπαιδεύσει τρία κουτάβια. «Τα κουτάβια είναι τόσο ζωντανά και καλοπροαίρετα και γεμάτα ελπίδα, είναι αδύνατον να μη γίνεις καλύτερος άνθρωπος, τόσο γι’αυτά όσο και για τον εαυτό σου». Το πρόγραμμα ΚΠΣ ξεκίνησε στη φυλακή Μπέντφορντ Χιλς το 1997 από τη Γκλόρια Γκίλμπερτ Στόγκα, 49 ετών, που τότε ήταν μέλος της υπηρεσίας Αρωγή και Υποστήριξης Νέων, μιας επιτροπής που οργάνωσε ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης Ρούντολφ Τζουλιάνι. Λίγοι πίστεψαν ότι το πρόγραμμα θα έφερνε θετικά αποτελέσματα. Ορισμένοι αξιωματούχοι των φυλακών θεωρούσαν ότι δεν έπρεπε οι κρατούμενοι να γίνουν εκπαιδευτές κουταβιών. Άλλοτε πάλι, φοβόντουσαν ότι οι φυλακισμένοι θα τα κακομεταχειρίζονταν τα ζώα ή θα τα εκπαίδευαν να επιτίθενται στους φρουρούς. Η Στόγκα κατανόησε πλήρως τις ανησυχίες τους. Κατά τη δική της ομολογία, η ίδια είχε συντηρητικό πολιτικό προσανατολισμό και δεν είχε καλή άποψη για τους εγκληματίες. Όμως το 1992 υιοθέτησε ένα 18μηνο μαύρο λαμπραντόρ, τον Άροου, που είχε απορριφθεί για λόγους υγείας από τη σχολή εκπαίδευσης σκύλων οδηγών Guiding Eyes for theBlind, που έχει την βάση της την περιοχή Γιόρκτσουν Χάιτς της Νέας Υόρκης. Και τέσσερα χρόνια αργότερα διάβασε ένα άρθρο σε μια εφημερίδα που ανέφερε ότι κάποιοι φυλακισμένοι στο Οχάιο εκπαίδευαν κουτάβια για τυφλούς. Κάθε λίγο και λιγάκι τα επόμενα δύο χρόνια, η Στόγκα, που η δουλειά της για τον δήμαρχο Τζουλιάνι ήταν να βρίσκει απασχόληση στα παιδιά των υποβαθμισμένων συνοικιών, διάβαζε το άρθρο και δάκρυζε. Τελικά, όπως λέει η ίδια, ο σύζυγός της είπε κάποια στιγμή «Κάνε κάτι, αλλιώς πρέπει να πάψει να σε απασχολεί το θέμα αυτό». «Δώσαμε την ευκαιρία σε ανθρώπους που τους είχε απορρίψει η κοινωνία να αναλαμβάνουν τη φροντίδα κουταβιών που τα είχαν απορρίψει ως σκύλους οδηγούς», λέει η Στόγκα. Και τα κατάφεραν! Στάθηκε αδύνατον για τη Στόγκα να πάψει να την απασχολεί το θέμα. Τα Χριστούγεννα απέκτησε έναν δεύτερο σκύλο που είχε απορριφθεί από οδηγός, τον οχτάμηνο Κάρλος. Στη συνέχεια παραιτήθηκε από τη δουλειά της και έμαθε να τον εκπαιδεύει ακολουθώντας το πρόγραμμα εκπαίδευσης οδηγών σκύλων της Guiding Eyes. «Γνώριζα ήδη τη μεγάλη σημασία που έχουν οι σκύλοι αυτοί στη ζωή των τυφλών ατόμων και κατά κάποιο τρόπο διαισθάνθηκα ότι θα μπορούσαν να βοηθήσουν και τους κρατούμενους», λέει η Στόγκα. «Ήταν μια πολύ σωστή ιδέα».Όμως, όλες οι σχολές εκπαίδευσης σκύλων οδηγών, στις οποίες απευθύνθηκε η Στόγκα, αρνήθηκαν να συνεργαστούν. Ακόμη και όταν η φυλακή Μπέντφορντ έδωσε την άδεια να ξεκινήσει το πρόγραμμά της, δεν είχε κανένα κουτάβι στη διάθεσή της. Απογοητευμένη, η Στόγκα έβαλε ένα καλά υπολογισμένο στοίχημα. Προσφέρθηκε να αγοράσει πέντε κουτάβια που είχαν απορριφθεί από τη σχολήGuiding Eyes, προς 500 δολάρια το ένα, τα οποία θα έμεναν με τους κρατούμενους. Μετά από τρεις εβδομάδες, η διοίκηση της Guiding Eyes πήρε την απόφαση να της παραχωρήσει τους σκύλους δωρεάν. «Δώσαμε την ευκαιρία σε ανθρώπους που τους είχε απορρίψει η κοινωνία να αναλαμβάνουν τη φροντίδα των κουταβιών που τα είχαν απορρίψει ως σκύλους οδηγούς», λέει. «Και τα κατάφεραν!». Δυο από τα πέντε κουτάβια έγιναν στη συνέχεια σκύλοι οδηγοί. Κάτι παραπάνω από τα μισά κουτάβια που αναλαμβάνουν να αναθρέψουν οι κρατούμενοι γίνονται τελικά σκύλοι οδηγοί. (Τα υπόλοιπα απορρίπτονται από το πρόγραμμα για λόγους υγείας ή συμπεριφοράς). Ύστερα από την αρχική επιτυχία της Στόγκα, τα περισσότερα από τα κουτάβια του προγράμματος ΚΠΣ προέρχονται από τη σχολή Guiding Eyes, δηλαδή σχεδόν 35 κουτάβια το χρόνο. «Οι κρατούμενοι δουλεύουν σκληρά και φροντίζουν τους σκύλους, ώστε να έχουν πολύ καλή συμπεριφορά. Τα καταφέρνουν τόσο καλά όσο και οι καλύτεροι εκπαιδευτές μας», λέει η Τζέιν Ράσενμπεργκρ, διευθύνουσα σύμβουλος σε θέματα ανατροφής και υιοθεσίας στην Guiding Eyes. Η οργάνωση προσφέρει σκύλους οδηγούς σε σχεδόν 165 τυφλά άτομα κάθε χρόνο και το κόστος για τη σχολή είναι 28 χιλιάδες δολάρια για κάθε σκύλο. Οι αποδέκτες των σκύλων δεν πληρώνουν τίποτε. Η επιλογή των κρατουμένων που θα εκπαιδεύσουν τα κουτάβια είναι πολύ προσεκτική. Οι υποψήφιοι πρέπει να έχουν λευκό πειθαρχικό μητρώο επί ένα χρόνο τουλάχιστον. Επιπλέον, πρέπει να περάσουν από έλεγχο και συνέντευξη από τους υπεύθυνους των φυλακών, τη Στόγκα και άλλους εκπαιδευτές. («Εάν κάποιος από σας δεν μπορεί να καθαρίζει κακά και εμετό, ας το πει μια ώρα αρχύτερα!» έλεγε ένας κρατούμενος-εκπαιδευτής του προγράμματος ΚΠΣ σε τρεις εμφανώς αγχωμένους υποψήφιους). Κάθε κουτάβι ανατίθεται σε δύο εκπαιδευτές, έναν βασικό και έναν αναπληρωματικό. Οι κρατούμενοι, οι οποίοι διαμένουν με τα κουτάβια τους σε ένα κτίριο χωριστά από τους υπόλοιπους φυλακισμένους, παίρνουν τα σκυλιά τους παντού, από τις δουλειές της φυλακής έως τις επισκέψεις στον οδοντίατρο. Επίσης, παρακολουθούν μία εξάωρη διδασκαλία κάθε εβδομάδα. Οι εκπαιδευτές διδάσκονται πώς να μάθουν στους σκύλους τους να ανεβαίνουν τα σκαλιά, να πηγαίνουν όταν τα καλούν, καθώς και να μην γαυγίζουν και να μη ζητιανεύουν. Ένας κρατούμενος, το κουτάβι του οποίου προοριζόταν για μια σχολή σκύλων οδηγών στη Γαλλία, έμαθε να δίνει εντολές στα γαλλικά. «Να τα βλέπεις να μεγαλώνουν και να μαθαίνουν, γνωρίζοντας ότι εσύ το κατάφερες αυτό, είναι κάτι πολύ σημαντικό», λέει η Τζιν Κοάξουμ, 50 ετών, που έχει εκτίσει 20 χρόνια μιας ποινής κάθειρξης 15 ετών έως ισόβια για φόνο δευτέρου βαθμού και απόπειρα ληστείας και που τώρα εκπαιδεύει το πέμπτο της κουτάβι. «Αποκτάς αυτοπεποίθηση και βεβαιώνεσαι ότι είσαι ικανός να προσφέρεις κάτι καλό». Από το Νοέμβριο του 1998, ο Τζιμ Χέιντεν βλέπει τα κουτάβια να κάνουν θαύματα στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Φίσκιλ, μια φυλακή που στεγάζει 1750 άντρες στο Μπίκον της Νέας Υόρκης. Παρότι μόνον 25 από τους κρατούμενους είναι εκπαιδευτές «Οι σκύλοι έχουν επιδράσει καταπραϋντικά και θετικά σε ολόκληρο το προσωπικό, κι εμένα ακόμη», λέει ο Χέιντεν, που είναι βοηθός υπεύθυνος στο πρόγραμμα. «Έχουν μαλακώσει τους κρατούμενους, έχουν κερδίσει την αγάπη τους. Η στοργή και η αφοσίωση που δείχνουν σ’αυτά τα σκυλιά είναι κάτι που δεν περίμενα να δω ποτέ». Μια εικοσάμηνη έρευνα που πραγματοποιήθηκε με τη χορηγία της εταιρίας τροφών για κατοικίδια ζώα lams, η οποία προσφέρει δωρεάν τροφές στο πρόγραμμα ΚΠΣ, επιβεβαιώνει τις παρατηρήσεις του Χέιντεν. Οι φυλακισμένοι που εκπαιδεύουν κουτάβια δήλωσαν θετικότερη γενικά διάθεση απ’ότι μια ομάδα κρατουμένων που δεν είχαν δουλέψει με τα σκυλιά. Οι κρατούμενοι που έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα ΚΠΣ αναδείχθηκαν πιο συμπονετικοί και υπεύθυνοι και δήλωσαν ότι πιστεύουν πως μπορούν να αλλάξουν ριζικά τη ζωή τους. Ο Τόνι Γκαρσία, 42 ετών, εκπαίδευσε τέσσερις σκύλους στα πλαίσια του προγράμματος ΚΠΣ πριν αποφυλακιστεί από τη φυλακή Φίσκιλ τον περασμένο Ιανουάριο, αφού εξέτισε ποινή 16 ετών για ένοπλη ληστεία. Σήμερα στηρίζει οικονομικά τη γυναίκα και τα τέσσερα παιδιά του αναλαμβάνοντας ελαιοχρωματισμούς σε διαμερίσματα και έχει, επίσης, κάνει αίτηση για μόνιμη απασχόληση σε έναν οργανισμό που βοηθά πρώην φυλακισμένους. «Την υπομονή και την αισιοδοξία μου και τη διάθεσή μου να δουλέψω σκληρά», λέει ο Γκαρσία, «τα οφείλω στο πρόγραμμα αυτό». Ο Τζέικ Σάρεστ, 27 ετών, που εκτίει τον ένατο χρόνο της ποινής κάθειρξης επτά έως εικοσιένα ετών για απόπειρα φόνου, εκπαιδεύει τον δεύτερο σκύλο, τον Σκιπ. «Όλοι μας στο πρόγραμμα έχουμε μετανιώσει για όσα κάναμε, αντί όμως να το λέμε απλώς, κάτι που είναι εύκολο, το δείχνουμε και στην πράξη», λέει. «Χάρη στους σκύλους αυτούς η ζωή εδώ γίνεται σχετικά υποφερτή». Όπως οι φυλακισμένοι σε κάθε φυλακή, οι περισσότεροι από τους εκπαιδευτές σκύλων στη φυλακή Φίσκιλ έχουν τελειοποιήσει το εκφοβιστικό βλέμμα που λέει «Μην τολμήσεις να τα βάλεις μαζί μου». Το βλέμμα αυτό δεν πιάνει στα κουτάβια. «Η σκληρή σου προσωπικότητα δεν περνάει πια», λέει ο Ρόναλντ Τζόουνς, 33 ετών, που έχει εκτίσει ήδη 12 χρόνια της ποινής κάθειρξης 15 ετών έως ισόβια για φόνο. Ο Τζόουνς εκπαιδεύει τον δεύτερο του σκύλο, ένα σκανδαλιάρικο μαύρο λαμπραντόρ οχτώ μηνών, τον Κούπερ. «Έχω δεi τύπους δύο μέτρα ψηλούς που ζυγίζουν πάνω από εκατό κιλά να κυλιούνται στο πάτωμα, να φιλάνε και να μιλάνε στα σκυλιά τους με ψιλή φωνή. Όλοι το κάνουμε ακόμη και στην αυλή, με άλλους 200 φυλακισμένους και φύλακες να περνάνε από δίπλα. Δεν μας νοιάζει τι σκέφτονται. Αυτό που έχει σημασία είναι τι κάνει καλό στα σκυλιά. Τους το οφείλουμε. Κατάφεραν αυτό που τίποτε και κανένας δεν είχε καταφέρει ως τώρα. Μας αφαίρεσαν τον εγωισμό μας». Οι εκπαιδευτές γεμίζουν τα κελιά τους με παιχνιδάκια και λαστιχένια κόκαλα, καθώς και με φωτογραφίες των παλιών και νέων κουταβιών τους. Ζωγραφισμένα πορτρέτα κουταβιών και αποτυπώματα από τις πατούσες τους, διακοσμούν επίσης τους τσιμεντένιους τοίχους του υγρού υπόγειου δωματίου, που χρησιμεύει ως κέντρο εκπαίδευσης στη φυλακή Φίσκιλ. Ο έμπειρος πλέον εκπαιδευτής Τόμας Λονέτο, 33 ετών, που καταδικάστηκε πριν 10 χρόνια για ληστεία και απόπειρα φόνου, λέει ότι του έμαθε περισσότερα η διαδικασία αποχωρισμού από τον πρώτο του σκύλο, απ’ ό,τι η διαδικασία φροντίδας του. «Ένιωσα αυτό που μάλλον θα ένιωσε και η μητέρα μου την ημέρα που ανακοινώθηκε η καταδίκη μου, καθώς στεκόταν δίπλα στον 24χρόνο γιο της που αγαπούσε και που θα έφευγε μακριά της για πολύ καιρό», λέει. «Το συναίσθημα αυτό λέγεται κατανόηση. Δεν ήξερα ότι το διέθετα μέχρι εκείνη τη στιγμή». Οι γυναίκες στη φυλακή Μπέντφορντ Χιλς αισθάνονται το ίδιο. «Δεν εκπαιδεύουμε απλώς αυτούς τους σκύλους, αναπτύσσουμε μια σχέση μαζί τους και μεταξύ μας», λέει η 24χρονη Νόρα Μοράν, που εκτίει ποινή κάθειρξης δέκα έως είκοσι ετών για επίθεση και ένοπλη ληστεία. «Η αγάπη που δίνουμε και αγάπη που δεχόμαστε φτάνει έξω στην κοινωνία πριν από μας διαμέσου αυτών των υπέροχων σκύλων». Το πρόγραμμα όμως δεν είναι η απάντηση για όλα. Ορισμένοι εκπαιδευτές παραιτούνται από την προσπάθεια γιατί δεν τα πηγαίνουν καλά με την ομάδα ή δεν θέλουν να ακολουθήσουν τις υποδείξεις της Στόγκα (ένας υπόδικος την αποκάλεσε «Το μαστίγιο»). Άλλοι εκπαιδευτές αποβάλλονται από την ομάδα γιατί παραβίασαν τους κανόνες της φυλακής . Εκτός αυτού, το πρόγραμμα δεν έχει ακόμη καταφέρει να κλονίσει σε σημαντικό βαθμό το ποσοστό υποτροπής κατά το οποίο δύο στους τρεις κρατούμενους συλλαμβάνονται πάλι μέσα σε τρία χρόνια από την αποφυλάκισή τους. Η ώρα είναι σχεδόν δύο το μεσημέρι. Ο Ουίλι έχει μοιράσει μπισκότα και έχει δείξει φωτογραφίες της Βικτόρια, στην αγκαλιά ενός Άγιου Βασίλη σε ένα πολυκατάστημα, φορώντας ένα φανταχτερό πασχαλινό καπέλο και άφησε επίσης τη Μερσέντες Σμίθ να τα πει και πάλι με «Το καλό της κοριτσάκι». Στάθηκε στο πλάι, με ένα τεράστιο χαμόγελο να διαγράφεται στο πρόσωπό του, ενώ οι γυναίκες με τη σειρά τους έδεσαν τα μάτια τους και αφέθηκαν να τους οδηγήσει η Βικτόρια σε μια διαδρομή μετ’ εμποδίων γύρω από στρατηγικά τοποθετημένες καρέκλες. «Δεν είναι εύκολο να είσαι τυφλός, έτσι;» λέει ο Ρίτσαρντς στην ομάδα . Και τώρα, καθώς παίρνει στα χέρια του τη χειρολαβή και το λουρί της Βικτόρια και κατηφορίζει το λόφο της φυλακής κατευθυνόμενος προς το σπίτι, κοντοστέκεται και γυρνά προς τη μεριά των γυναικών. «Πριν τη Βικτόρια ήμουν φυλακισμένος στο ίδιο μου το σπίτι» λέει. «Εσείς μου δώσατε την ελευθερία μου». petcorner